Het was buiten al donker en afgekoeld op de avond van 26 maart 2010 op de Zuid-Koreaanse wateren bij het eiland Baengnyeongdo, vlak voor de zeegrens met Noord-Korea. Een korvet met 104 Zuid-Koreaanse matrozen voer door de vallende avond. Ineens klonk uit het niets een knal: het schip was geraakt! Bijna de helft van de bemanning zou het niet overleven.

Vandaag is het exact vijf jaar geleden dat een Noord-Koreaanse onderzeeër met een torpedo de ROKS Cheonan raakte. Dat is in ieder geval de meest gezaghebbende theorie. Het 1200 ton wegende korvet brak enkele minuten nadat het werd geraakt in tweeën en zonk naar de bodem van de Gele Zee. In Zuid-Korea wordt vandaag stilgestaan bij de dood van 46 matrozen aan boord, een nieuwe dieptepunt in de toch als gespannen relatie tussen Korea’s.

Een deel van de Cheonan wordt uit het water getakeld. Foto EPA / Yonhap

‘Wij waren het niet!’

Na het incident ging de verdenking direct uit naar Pyongyang, hoewel Zuid-Korea dit pas na een maand uitsprak. Het marineschip nam immers deel aan de door Noord-Korea zo gehate gezamenlijke militaire oefeningen van de Amerikaanse en Zuid-Koreaanse krijgsmachten. Ook erkent het regime in Pyongyang de zeegrens niet waarlangs het korvet voer.

Maar Noord-Korea ontkende ook maar iets met de zaak van doen te hebben. Sterker nog, het bewind van Kim Jong-il bood aan te helpen met het onderzoek naar het zinken van de ROKS Cheonan. Maar daar moest aartsvijand Zuid-Korea niets van weten. Noord-Korea heeft immers geen al te beste reputatie op het gebied van betrouwbare informatie en onafhankelijk onderzoek.

‘Ze waren het wel!

En dus begon Seoul zelf een onderzoek, waarbij ze hulp kreeg van Australië, de VS, Zweden en het Verenigd Koninkrijk. Hieruit bleek dat het korvet was geraakt door een Noord-Koreaanse CHT-02D-torpedo, waarvan restanten waren opgediept door een baggerschip. Op het wapen was het woord “nummer” (번) in het Koreaans te lezen, gevolgd door het cijfer 1. “Het bewijsmateriaal wijst duidelijk naar de conclusie dat de torpedo door een Noord-Koreaanse onderzeeboot is afgevuurd”, zo staat in niet mis te verstane bewoordingen in het onderzoek te lezen.

Zuid-Koreaanse defensiemedewerkers inspecteren restanten van de Noord-Koreaanse torpedo. Foto EPA / Yonhap

Maar niet iedereen was overtuigd door deze conclusie. Uiteraard blies Noord-Korea hoog van de toren dat Seoul het communistische land de schuld van het “ongelukkige incident” in de schoenen probeerde te schuiven. Het Zuid-Koreaanse “marionettenregime” schuwde immers geen middel om de noorderbuur zwart te maken, aldus het Noord-Koreaanse staatspersbureau. Gisteren wees Pyongyang zelfs nog de VS, de Noord-Koreaanse usual suspect van alles wat mis is in de wereld, aan als schuldige van de scheepsramp.

Maar ook China en Rusland zeiden dat niet vaststond dat Noord-Korea verantwoordelijk was voor het incident. Enkele Zuid-Koreaanse onderzoekers zetten in academisch vakblad Nature hun vraagtekens bij de torpedotheorie en zeiden dat het schip ook door een ongeluk of een andere oorzaak kon zijn gezonken. De maker van een film over alternatieve theorieën voor het zinken van de Cheonan kreeg een aanklacht aan zijn broek. Hij won de rechtszaak, maar veel bioscopen weigerden de film alsnog te draaien.

Zuid-Koreaanse demonstranten slaan een Noord-Koreaanse namaaktorpedo kapot. Foto EPA / Yonhap

Een gevluchte Noord-Koreaanse oud-hoogwaardigheidsbekleder bevestigde dat Noord-Korea verantwoordelijk was voor de aanval. Volgens de man, die onder de schuilnaam Ahn Cheol-nam een boekje open deed over het gesloten land, werd de bemanning van de onderzeeër die de torpedo afvuurde onderscheiden met de titel ‘Held van de Democratische Volksrepubliek van Korea’ (de officiële naam van Noord-Korea – red.).

Einde van de zonneschijn

Het incident betekende het definitieve einde van de zogeheten ‘Zonneschijnpolitiek’, die de Zuid-Koreaanse president en Nobelvredesprijswinnaar Kim Dae-jung in 1998 had ingezet. Dit beleid was erop gericht op een zo constructief mogelijke manier samen te werken en de dialoog aan te gaan met Noord-Korea om vrede en stabiliteit op het schiereiland te bevorderen. Hoewel de nucleaire test van Pyongyang in 2009 al een flinke deuk in de geloofwaardigheid van de Zonneschijnpolitiek had gebracht, werd het na het incident met de Cheonan pas echt een dode letter.

De conservatieve president Lee Myung-bak riep op tot hardere maatregelen tegen Pyongyang. Het Zuiden zette vrijwel alle handel stop met Noord-Korea, waardoor het communistische land jaarlijks zo’n 180 miljoen euro misloopt. Ook wordt er minder overlegd met Noord-Korea en wordt er minder begrip getoond voor provocerende acties van het regime van Kim Jong-un. Dit beleid wordt tot op de dag van vandaag voortgezet.

De toenmalige Zuid-Koreaanse president Lee Myung-bak kondigt op televisie maatregelen aan tegen Noord-Korea. EPA / Yonhap

Beide Korea’s tonen zich sinds het incident strijdbaar. De Zuid-Koreaanse marine is uitgebreid en heeft betere wapens en verdedigingsmethoden gekregen om consequent op te kunnen treden tegen dreigingen van onderzeeërs. Ook zijn de militaire trainingen en strategieën aangepast. Maar ook Noord-Korea heeft niet stilgezeten. Recentelijk heeft het leger amfibische landingsoperaties en de bezetting van Zuid-Koreaanse grenseilanden geoefend. Ook werden onlangs nog nieuwe raketten getest die door marineschepen of duikboten kunnen worden afgevuurd.

Rouw

Vandaag zal in Zuid-Korea waarschijnlijk niet verder gebakkeleid worden over hoe de Cheonan nu werkelijk is verongelukt, zeker niet nu de betrekkingen met Noord-Korea een historisch dieptepunt hebben bereikt. Ook zijn de spanningen op het schiereiland momenteel hoog, omdat Zuid-Korea en de VS bezig zijn met hun jaarlijkse gezamenlijke legeroefeningen. Men wil het immer prikkelbare Noord-Korea niet onnodig uitdagen.

Maar de voornaamste reden is dat de ramp met de Cheonan allereerst een menselijke tragedie was, die 46 mensen het leven kostte. Vooral bij dat feit zal vandaag in Zuid-Korea door familieleden, vrienden en landgenoten worden stilgestaan.

Nabestaanden rouwen bij de uitvaart van de omgekomen matrozen. Foto EPA / Yonhap

Een eerdere versie van dit artikel werd op 26 maart 2015 gepubliceerd door NRC.