Noord-Korea ‘opent’ de grenzen, als laatste land na jarenlange coronasluiting

Het heeft drie jaar en zeven maanden geduurd, maar de laatste vanwege de coronapandemie gesloten grenzen zijn weer ‘open’. Open tussen aanhalingstekens, want het gaat om Noord-Korea. Dinsdagochtend landde een toestel van Air Koryo in de Chinese hoofdstad Beijing, om Noord-Koreanen op te halen die al zeker 42 maanden niet naar hun thuisland konden.

Op de luchthaven van Beijing zagen verslaggevers Noord-Koreaanse passagiers met grote hoeveelheden bagage inchecken voor vlucht JS152, de eerste commerciële vlucht naar Noord-Korea. Aan boord van de dinsdag vertrokken Toepolev Tu-204 is plaats voor 160 tot 190 passagiers. Later deze week staan ook twee vluchten uit het Oost-Russische Vladivostok naar Pyongyang gepland.

Beide vliegroutes zijn „nog geen volledige heropening van de route, maar een speciale vlucht die [Noord-]Koreanen terug naar huis brengt na jaren vast te hebben gezeten in het buitenland”, aldus Simon Cockerell, manager van Koryo Tours, een reisbureau gespecialiseerd in reizen naar Noord-Korea. Volgens Cockerell duurt het vermoedelijk nog even voordat buitenlandse toeristen, hulpverleners en zakenmensen weer naar het Oost-Aziatische land kunnen.

Grens met China

Het totalitaire land sloot in januari 2020 als een van de eerste landen de grenzen vanwege het coronavirus. Daarmee werd vooral de 1.400 kilometer lange grens bedoeld met China, waar Covid-19 ontstond. Vanwege die lange grens, waar voor de sluiting flink wat grenshandel plaatsvond, is het zeer waarschijnlijk dat tijdens de eerste golf het coronavirus in Noord-Korea is beland. Toch beweerde Pyongyang tot mei 2022 bij hoog en laag volledig coronavrij te zijn gebleven.

Door het sluiten van de grenzen kwam er nóg minder zicht op wat zich in Noord-Korea afspeelde. Voorheen kwamen nog duizenden westerse toeristen (en een veelvoud aan Chinese vakantiegangers) per jaar naar het land, met de pandemie stopte dat volledig. Diplomaten, ngo-medewerkers en andere hulpverleners die na januari 2020 het land verlieten, werden niet meer vervangen.

Daardoor is weinig bekend over de gevolgen die de pandemie heeft gehad in Noord-Korea. Daar waren aan het begin van de uitbraak grote zorgen over: meer dan de helft van de bevolking is ondervoed en behalve voor de elite is er in het hele land nauwelijks professionele medische zorg beschikbaar. Veel ziekenhuizen en klinieken hebben niet eens elektriciteit of stromend water, laat staan beademingsapparatuur. En hoewel meerdere landen Noord-Korea vaccins aanboden, zei Pyongyang telkens nee.

Dicht was echt dicht

Vanwege het beroerde zorgstelsel werd van tevoren al verwacht dat Noord-Korea het laatste land zou zijn dat weer open zou gaan. Toen in oktober 2014 in West-Afrika een ebola-uitbraak plaatsvond, had Noord-Korea het strengste inreisbeleid vanwege die ziekte ter wereld – ondanks het feit dat er geen enkele besmetting in Azië was. Pas na een half jaar schrapte Pyongyang de maatregelen weer.

Dicht was ook echt dicht, dus op twee Noord-Koreanen die in 2020 en 2022 clandestien terugkeerden na kwam niemand erin. Burgers die zich in januari 2020 in het buitenland bevonden, hebben al die tijd niet kunnen terugkeren. Het is niet bekend om hoeveel Noord-Koreanen dit in totaal gaat, maar onder hen zijn onder meer honderden uitwisselingsstudenten, (dwang)arbeiders, restaurantmedewerkers en diplomaten.

De in Noord-Korea gespecialiseerde website NK News sprak met Noord-Koreaanse vluchtelingen, die zeggen te verwachten dat terugkerende Noord-Koreanen onderworpen zullen worden aan maandenlange propagandasessies, ‘heropvoeding’ en misschien zelfs dwangarbeid. Op die manier moet worden afgedwongen dat zij weer in het gareel lopen van de repressieve Noord-Koreaanse samenleving.

Recent werden al voor het eerst uitzonderingen gemaakt voor buitenlandse bezoekers. In maart mocht de nieuwe Chinese ambassadeur samen met nieuwe diplomatieke medewerkers de grens oversteken om aan zijn nieuwe baan te beginnen. In juli was er hoog bezoek uit Moskou en Beijing. Toen stonden de Russische minister van Defensie Sergej Sjoigoe en het Chinese Politburolid Li Hongzhong naast Kim Jong-un bij een militaire parade in Pyongyang. Beide hoogwaardigheidsbekleders zwaaiden en salueerden naar de voorbij rollende kernwapens en intercontinentale ballistische raketten waartegen zij jaren eerder nog VN-sancties hadden gesteund.

Taekwondoteam

Toen vorige week een Noord-Koreaans taekwondoteam naar Kazachstan mocht afreizen, dachten analisten dat de heropening van de grenzen niet lang meer kon duren. Veel groepen kijken reikhalzend uit naar het moment waarop zij weer naar het land kunnen. Koryo Tours bereidt al nieuwe reizen naar Noord-Korea voor, maar zegt nog niet te weten wanneer ook buitenlandse toeristen weer welkom zijn. „Het herstellen van deze route is een goed teken voor toeristen in de toekomst”, schrijft Cockerell op Instagram.

Ook hulpmedewerkers willen al langer terugkeren naar Noord-Korea. Al voor de pandemie was de voedselsituatie slecht. Met name sinds het begin van 2023 druppelen er berichten het land uit over ernstige voedselproblemen en zelfs hongerdoden. Kim Jong-un zei de afgelopen jaren meerdere keren dat de landbouwsector verbeterd moest worden, zodat er weer voldoende eten voor burgers was.

Een eerdere versie van dit artikel verscheen op 22 september bij NRC.

Gesprek RTL Nieuws, NOS en Nu.nl

Met RTL Nieuws, NOS en Nu.nl sprak ik als Noord-Koreadeskundige over de coronasituatie in Noord-Korea. Hieronder zijn de stukken te lezen:

RTL: Coronapaniek in Noord-Korea? ‘Ze waarschuwen voor stofstormen uit China’

NOS: Opeens is er corona in Noord-Korea: ‘Land toont zich altijd kwetsbaar én krachtig’

Nu.nl: Waarom Noord-Korea nu wél laat weten dat corona toeslaat: ‘Ze zijn in paniek’

Kim Jong-un met mondkapje op: Coronavirus onder ons

Voor het eerst geeft Noord-Korea toe dat er besmettingen met het coronavirus in het land zijn vastgesteld. Staatsmedia spraken donderdag over meerdere gevallen van de omikron BA.2-variant. Een etmaal later meldde Pyongyang voor het eerst dat er mensen zijn overleden aan Covid-19. Het Noord-Koreaanse zorgstelsel kan een grootschalige virusuitbraak niet aan.

Lees hier mijn analyse: Kim Jong-un met mondkapje op: Coronavirus onder ons

Noord-Korea zegt af voor Olympische Spelen Tokio

Op NPO Radio 1 sprak ik bij BVSC over de afzegging van Noord-Korea op de Olympische Spelen in Tokio vanwege de coronapandemie. Het is de eerste keer sinds 1988 dat Noord-Korea bij de Spelen afwezig is. Dat jaar boycotte het land het evenement omdat het in Zuid-Korea plaatsvond.

Een jaar voor de Spelen in Seoul van 1988 pleegde Noord-Korea een terroristische aanslag op een Zuid-Koreaans passagierstoestel, in de hoop mensen te ontmoedigen het evenement te bezoeken. 115 mensen kwamen om het leven. Een van de aanslagplegers pleegde zelfmoord, de ander werd later opgepakt in Bahrei en uitgeleverd aan Zuid-Korea. Daar kreeg ze de doodstraf, maar kreeg later gratie. Ze schreef een boek over haar opleiding tot geheim agent in Noord-Korea.

Voor Zuid-Korea was de terroristische aanslag een traumatische gebeurtenis. Desondanks waren de Spelen van 1988 een groot succes waarin het net democratiserende Zuid-Korea zich op nieuwe wijze presenteerde aan de wereld.

Het fragment is hier vanaf minuut 9 terug te luisteren.

Noord-Koreaanse vluchteling opgepakt die naar thuisland probeerde te reizen

Een Noord-Koreaanse vluchteling die vanuit Zuid-Korea terug probeerde te keren naar zijn land van herkomst is gearresteerd. Dat heeft de Zuid-Koreaanse politie zondag laten weten. In juli reisde een Noord-Koreaanse vluchteling nog succesvol terug naar Noord-Korea.

De man die afgelopen week werd gearresteerd vluchtte in 2018 naar Zuid-Korea. Hij probeerde donderdag stiekem een militair oefengebied van een tankdivisie binnen te glippen bij het grensdorp Cheorwon, ten noordoosten van Seoul, om vandaaruit door te reizen naar Noord-Korea. Bij de poging werd hij gesnapt en opgepakt. De politie onderzoekt nu waarom hij naar Noord-Korea probeerde te gaan. Volgens de Zuid-Koreaanse Nationale Veiligheidswet is het illegaal om naar Noord-Korea te reizen zonder toestemming.

De verdachte, door de politie aangemerkt als ‘meneer A’, is een dertiger die op het moment van zijn vluchtpoging op donderdagochtend vier mobiele telefoons en een snijmachine bij zich had. Verder is niets over de man bekendgemaakt, behalve dat hij woonachtig was in Seoul.

Eerder Noord-Koreaan teruggekeerd

In juli reisde een 24-jarige Noord-Koreaanse vluchteling terug naar zijn geboorteland. Hij wist door te dringen tot een militair terrein en kroop via een rioolbuis naar de Han-rivier, die hij overzwom naar het Noord-Koreaanse vasteland. Eenmaal aangekomen reisde hij door naar de Noord-Koreaanse stad Kaesong, waar hij ontdekt werd. Er is een onderzoek ingesteld naar de Zuid-Koreaanse grenswachten die gestationeerd waren in het gebied.

De Noord-Koreaanse autoriteiten suggereerden in omfloerste bewoordingen dat de man mogelijk het coronavirus onder de leden had, waarna Kaesong in lockdown werd geplaatst. Sindsdien is niets meer van de man vernomen. Hoewel nooit is bevestigd dat hij inderdaad Covid-19 had, heeft Pyongyang sindsdien de veel gedane bewering dat het land coronavrij zou zijn niet meer geuit.

De afgelopen vijf jaar zijn volgens het Zuid-Koreaanse ministerie van Eenwording zeker elf Noord-Koreaanse vluchtelingen teruggekeerd naar hun land van herkomst. Er wonen meer dan 30.000 Noord-Koreaanse migranten in Zuid-Korea.

Een eerdere versie van dit artikel verscheen op 20 september 2020 op de website van NRC.

Noord-Korea kan eindelijk om hulp vragen in strijd tegen corona

Door een vluchteling verantwoordelijk te houden voor het binnenbrengen van corona, slaat Noord-Korea twee vliegen in één klap. Het land kan, zoals vaker, Zuid-Korea de schuld in de schoenen schuiven van binnenlandse problemen. Ook zet dit nieuws de deur open voor buitenlandse hulp, waar Pyongyang dringend behoefte aan heeft.

Lees hier mijn artikel: Noord-Korea kan eindelijk om hulp vragen in strijd tegen corona

Waarom test Noord-Korea raketten tijdens de coronacrisis?

Zelfs een mondiaal om zich heen grijpende pandemie is geen partij voor het Noord-Koreaanse propagandaprogramma. Nog altijd houdt het regime vol dat het land nul Covid-19-besmettingen kent. Sterker nog, terwijl in maart het ene na andere land in lockdown ging, voerde Pyongyang in maart en april doodleuk vijf raketproeven uit.

Voor wie denkt dat Noord-Korea een volledig geïsoleerd fort is, lijkt de bewering coronavrij te zijn niet eens zo gek. Als je afgegrendeld bent voor de grote boze buitenwereld komt er immers ook geen virus binnen. De werkelijkheid is dat de 1420 kilometer lange grens met China simpelweg te lang is om helemaal af te sluiten. Sinds de hongersnood van medio jaren negentig vindt over deze grens ontzettend veel smokkel en formeel illegale handel plaats van goederen die op de Noord-Koreaanse zwarte markt belanden. Veel huishoudens zijn afhankelijk van deze handel, omdat het loon dat zij ontvangen van hun staatsbaan vaak goed is voor één pak rijst.

Het coronavirus is hoogstwaarschijnlijk via deze handelsroute het land binnengekomen, waarna Kim Jong-un een lockdown gelastte. Niemand mag nog erin of eruit. Geen enkele analist gelooft de staatsbewering van nul besmettingen, maar momenteel valt weinig te zeggen over hoe hard de ziekte Noord-Korea getroffen heeft. Enkele anonieme bronnen reppen van honderden doden. Bij eerdere ziekte-uitbraken traden Noord-Koreaanse autoriteiten laat op en ontbrak het hen aan de middelen om goed in te grijpen.

Wat wél vaststaat is dat het Noord-Koreaanse zorgstelsel geenszins is opgewassen tegen een epidemie van deze orde. De ziekenhuizen die nog functioneren kampen structureel met medicijntekorten en hebben vaak niet eens stromend water. Dat terwijl de Noord-Koreaanse bevolking zeer kwetsbaar is: ruim 40 procent van de inwoners is ondervoed. Met het sluiten van de grenzen en het stokken van de smokkel uit China zal dit percentage vermoedelijk alleen maar toenemen.

Dit alles maakt de timing om juist nú raketproeven te hervatten opmerkelijk. De internationale gemeenschap heeft wel andere dingen aan zijn hoofd, waardoor Kim Jong-un aandacht en ophef wel kan vergeten. Een rakettest is echter ook wat het woord al aangeeft: Pyongyang test raketten om te zien of zij werken en om te leren waar veranderingen moeten worden aangebracht om zo de militaire slagkracht te verbeteren.

Daarnaast wil Noord-Korea vooral in de kijker blijven van de Verenigde Naties. VN-chef Guterres heeft al opgeroepen tot sanctieverlichting tegen de dictatuur zolang de crisis duurt, iets waarnaar het Kim-regime al jaren snakt. De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Mike Pompeo zei vooral te willen vasthouden aan bestaande strafmaatregelen, waarna hij direct door Pyongyang voor rotte vis werd uitgemaakt. Het is de hoop van Noord-Korea dat sancties op humanitaire gronden tijdelijk worden ingetrokken – wat niet onredelijk is. Het zal echter gezien de continue noodlijdende staat waarin het land verkeert moeilijk worden de maatregelen later weer in te stellen.

Dit artikel is geschreven voor de rubriek ‘In de Wereld’ van De Groene Amsterdammer